Rabu, 18 Januari 2012

zumratun

TEMBUNG LINGGA
1. Panulise tembung lingga ora kena ngrangkep aksara , kayata :
fan  s}[z[z  b}[zos\  Xri
dahana  srengenge  brengos  leri
Ora kena katulis :
fhan  s}=[z[z  b}[zos\  X/ri
Sing nyebal  :   tnV     (tannya)
Manawa katulis  tv,  pakecapane wanda ing ngarep  (wandane wiwitan) mesthi
banjur kliru jejeg , sing benere kudu diwaca miring.
2. Endi sing kudu katulis nganggo pepet-layar , lan endi kang katulis nganggo keret ?
a. Mung wanda wekasaning lingga kang katulis nganggo pepet – layar 
wfe/  bene/  snTe/  XmPe/  sege/
wader  bener  santer  lemper  seger
b. Kang dudu wanda wekasaning lingga kang katulis ngango keret , ora kena
nganggo pepet layar
p}lu  g}m  k}teg\ t}b=  p}kutut\
prelu  grema  kreteg  trebang prekutut
c. Wandane tembung manca kang dicethakake , senajan dudu wanda wekasaning
lingga, katulis nganggo pepet-layar , kayata :
pe/bn\   asline  : verband
pe/gf]i=   asline  : vergadering
gupe/[mn\   asline : Gouvernement
d. Purwane lingga kang katulis mung nganggo layarbae (ora nganggo pepet-layar ,
ora nganggo keret ), kayata : w/t  k/n  s/t  w/n  f/m
warta  karna  sarta  warna  darma
3. Manawa nunggal tembung, pasangan   ca    ,  ja   ora kena katulis ana ing sangisore
aksara na, kudu mnganggo ana sangisore aksara  nya  , kayata :
lvCip\  [m[vC=  bvJ|/  kvCi=
lancip   menceng  banjur   kancing
kevC|/  XvC_   [sLo[vJ/o  gvJil\
kencur   lenceng  slonjor   ganjil
Titikane nunggal tembung utawa ora , bisane katon Manawa katulis ing aksara Latin.
a. Nunggal tembung, yen katulis nganggo aksara Latin nunggalsagandhengan,
kayata :
jvJi  jivJit\  pvCi   [lo[vJ=o
janji  jinjit   panci   lonjong
Manawa aksara sesigegeing wanda kang ngarep kudu dipangku uga kudu aksara nya  dudu
aksara    na   
av\[jlog\   anjlog
[aov\cL=    onclang
[mv\cL[mv\[cL  mencla-mencle
kiv\[cL=okiv\[cL=o  kinclong-kinclong
b. Ora nunggal tembung, yen katulis nganggo aksara Latin ora nunggal
sagandhengan, kayata :
jznCipi/.   Jangan cipir
pknJ=ki]k\,  pakan jangkrik
pznNnC|cu/.   Panganan cucur 4. Wanda kang mawa panjingan la , kang mawa sandhangan cakra utawa kang mawa
sandhangan keret, ora kena kaulur didadekake rong wanda, kayata :
bLefug\  ku]puk\  k}teg\
bledug   krupuk   kreteg
ci]wis\  [sLo[vJ/o  s}gep\
criwis   slonjor   sregep
mung yen ana perlune, kayata tumrap ing tembang , dienggo ngganepi guru wilanganing
gatraning tembang, kena kaulur dadi :
bXdug\  krupuk\  kxteg\
baledug  karupuk  kareteg
criwis\  s[lo[vj/o sxgep\
cariwis   salonjor  saregep
5. Wandane tembung kang mawa sandhangan pengkal , ora kena kaulur didadekake rong
wanda , sanajan tumrap ing tembang:
sef-   lg-   kf-
sedya   lagya   kadya
bg-   set-
bagya   setya
Ora kena kaulur mangkene :
sefiy  lgiy  kfiy
sediya   lagiya   kadiya
bgiy  setiy
bagiya   setiya
6. Aksara Jawa ora kena nganti sungsun telu, mundhak ngebakebaki papan, mulane
pasangan kang dumunung ana ing sangisoe aksara, ora kena ditrapi panjingan la utawa
panjingan wa  (wa gembung) Tuladhane :
am\bles\  jum\bL_  gem\bÓ|k\
ambles    jumbleng  gembluk mzn\kWci   ank\kW[lon\
mangan kwaci   anak kwalon
Tumrap pasangan kang katulis jejer karo aksara kang dipasangi, ora ana pekewuhe ditrapi
panjingan la utawa panjingan wa  (wa gembung ). Tuladhane, kayata :
cumPÓ|   tumPLk\   kemPÓ|=kemPLu=
cumplung  tumplak   kemplung kemplung
vemPÓ|k\  mnukSWri   pe[nDokSWs
nyempluk  manuk swari   pendhok swasa
Cathetan :
Tembung kang mawa wanda panjingan wa (wa gembung ), wanda iku kena diulur
didadekake rong wanda, kajaba tembung kang mung sawanda. Tuladhane, kayata :
kWci   kW[lon\   sW/g kena diulur dadi :
kuwci   kuw[lon\   suw/g
Nanging   fWi    ora kena kaulur dadi  :  fuwi.
Apa tulisan ing ngisor iki bener ?
AmBÃh  amBÃ/   amBÃu/   [go[mBÃok\
Ambyah  ambyar  ambyur  gombyok
Bener. Tulisan ing dhuwur iku ora ana aksara kang sungsun telu, sabab pengkal iku dudu
aksara, nanging sandhangan, kalebu sandhangan wyanjana.
7. Tembung manca kang wandane wekasan menga lan legena aswara miring, wanda iku
kudu katulis mawa wignyan. Tuladhane :
Ap+i]kh   E[roph   A[mrikh
Afrika    Eropa    Amerika
Cathetan :  Tembung “wathathitha” (tembung pangungun kata seru)) Manawa iku dianggep tembung
manca (saka basa apa ?) kudu katulis aksara Jawa  : wqhqiqh.. Nanging yen iku tembung
Jawa (Tembung Jawa kang muncul anyar-anyaran), katulis tanpa wignyan, mangkene :
wqqiq.
8. Tembung lingga 3 wanda :
a. Yen kabeh wandane menga , wanda kapindho lan katelu legena , sanajan
pakecapane wanda kapisan mawa pepet, panulise tanpa pepet. Tuladhane :
sgr  fnw   wtr  ktr
sagara   danawa  watara   katara
b. Yen wandane kapisan lan kapindho menga legena, wandane kapisan sigeg aksara
irung lan pakecapane mawa pepet, panulise wanda kapisan uga mawa pepet
benFr  kevCn  temBg  b_gl
bendara  kencana  tembaga  benggala
Sing nyebal : pnDw.
Katulis  pnDw    sabab tembung iku ateges  put][n%nÕ|      . Yen Katulis 
penDw    banjur ateges  put][n%enÕ|         mangka ora ana paraga
wayang kang jenenge  %enÕ|    
c. Tembung lingga 3 wanda liya-liyane , panulise wandane kapisan mawa pepet
utawa ora miturut pakecapane . Tuladhane :
s=sr  X[nTr  lmPit  cemPurit\
sangsara lentera   lampita  cempurit
d. Tembung manca 3 wanda kang wis rumasuk dadi tembung Jawa , panulise lan
pakecapane miturut kedaling swarane ilat Jawa . msK[p   Asline  : maatschapij
grsi   Asline  : garage
bgsi   Asline  : bagage
9. Tembung lingga 3 wanda sing kramane mung ganti swarane sawanda utawa rong wanda
, panulise wandane kapisan ing tembunge krama padha karo wandane kapisan ing
tembunge ngoko.
wtwis\  wtr  temBgi  temBg
watawis  watara   tembagi  tembaga
mnwi   mnw   sgnTen\  sgr
manawi  manawa  saganten  sagara
10. Panulise tembung yogyaswara , tembunge sing ngarep karo sing buri mung beda
wandane wekasan. Tuladhane :
bqrbqri  rsekSrsekSi  ApSrApSri
bathara-bathari  raseksa-raseksi  apsara-apsari
11. Wandane tembung kang kaprungu mawa aksara  wa   sanajan mung mandaswara ,
aksara wa iku kudu ditulis , kayata :
buwn  kuws  suwr   ku[wni
buwana  kuwasa  suwara   kuweni
kuwt\  luwk\  ruwef\  [gow=
kuwat   luwak   ruwed   gowang
12. Wandane tembung kang kaprungu mawa aksara  ya   sanajan mung mandaswara ,
aksara  ya iku kudu ditulis, kayata :
rupiyh   siy=   c]i[yos\  [by
rupiyah   siyang   criyos   beya [r[yog\   [k[yok\  si[yos\
reyog    keyok   siyos
TEMBUNG DWI PURWA
Yen puwaning lionggane awujud aksara legena, dadine dwipurwa wandane kapiosan lan
kapndho  uga awujud aksara legena, kayata :
lr   ->  llra  jk   -> jjk
by   -> bby  pti   -> ppti
fn   -> ffn   bvu   -> bbvu
Dwipurwa, ejaan aksara Latin karo aksara Jawa beda. Panulise Latin tembuing-tembung ing
dhuwur iku wandane kapisan nganggo “e”, mangkene :
Lelara  Jejaka  bebaya  pepati  dedana  bebanyu
Sandhangan swara katut ing dwipurwa, kajaba taling tarung palsu, kayata :
liru  liliru  telu   tetelu
liru  leliru   telu   tetelu
[tl  [t[tl  [kon=  [ko[kon
Tela   tetela   konang   kekonang
suguh   susuguh  silih   sisilih
suguh   sesuguh  silih   sesilih Sing nyebal :  p]ikS  pp]ikS
Taling tarung palsu ora katut ing dwipurwa, kayata :
[tomB  t[tomB  [m=os  m[m=os
Tamba   tetamba  mangsa  memangsa
[gonf  g[gonf  [t=og  t[t=og
Ganda   geganda  tangga   tetangga
Sandhangan wyanjana ora katut ing dwipurwa, kayata :
tu]k   tutu]k  k]ms\  kk]ms\
truka   tetruka   kramas   kekramas
[k]o[d=o  [ko[k]o[d=ozn\
Krodhong  kekrodhongan
Sandhangan panyigeging wanda ora katut dwipurwa
w/t   ww/t  lu=guh  lulu=guhan\
warta   wewarta  lungguh  lelungguhan
li=gih  lili=gihan\ w/ni   ww/ni
linggih   lelinggihan  warni   wewarni
aksara  sesigeg  ora katut ing dwipurwa, kayata :
linTu   lilinTtu  lvCu/  llvCu/
lintu   lelintu   lancur   lelancur
XmBut\  XXmBut\  gu]mBul\  gugu]mBulLn\
Lembut  lelembut  grumbul  gegrumbulan
lumBn\  lulumBn\  pipinD  pipinDn\
lumban  lelumban  pindha  pepindhan TEMBUNG DWILINGGA
1. Sadurunge  ngandharake tembung dwilingga, luwih dhisik panitra nedya mratelakake
“sastralaku” , Jawa kuna  “ çastralampah”
Apa ta sastra laku utawa çastra lampah iku ?
Sastra laku (çastralampah ) iku carane maca utawa carane ngucapake tembung apurwa
aksara  ha   kang dumunung ing saburine tembung kang wandane wekasan sigeg, sarana
ha iku diucapake kaya aksara sesigeging wanda iku ; kajaba yen sesigege iku aksara  ka .
Tuladhane , kayata :
Panulise :
mznHpem\   wisHfus\  axpHufn\
Pamacane kudu miturut sastra laku :
nznNpem\   wisSfus\  axpPufn\
Ing basa Jawa kuna ora mung pamacane bae sing kudu miturut çastralampah , uga
panulise. Tuladhane , pethikan saka layang Bharatayuddha karangane Empu Sedah :
aXpikzumh     (kaca 8) , yen katulis Latin : Halep ikang umah  = endahing omahe,
endahing kedhatone.
kfi[nt]ni[zogrpuh    (kaca 9 ) Yen katulis Latin : Kadi netra ning ogha rapuh =
kaya mripate wong kang nandhang susah dening lara asmara.
2. Saiki ngrembug bab sing pokok, yaiku tembung dwilingga .
a. Tembung dwilingga ora kena katulis nganggo angka 2, kayata :
XmuXmu  xpet>pet\  XzukLezuk\
Ora  kena  :    Xmu
2
 ,     xpet\
2
  ,  Xzuk\
2
b. Tembung dwilingga kang linggane apurwa  ha  lan wandane wekasan sigeg
saliyane  k   pamcane mituirut sastralaku nanging panulise ora. Panulise  :
alunHlun\agulHgul\ai=gilHi=gil\[a=g[lH=gl\
aicipHicip\aili/aili/,a=g=a=g=.
Pamacane : 
alunNlun\agulLgul\ai=gilLi=gil\[a=g[lL=gl\aicipPi
cip\ aili/rili/,a=g=z=g=
Ora kena diwaca :
apikKpik\[an[kKnk\[asu[kKsuk\,
Lemu-lemu, repet-repet, lenguk-lengu.
Alun-alun, agul-agul, inggil-inggil, engal-enggal, icip-icip, ilir-ilir,anggang-anggang.
Apik-apik, enak-enak, esuk-esuk.
BAB   23    TEMBUNG JAMBORAN
1. Tembung jamboran  (camboran )tugel utawa jamboran wancahan panulise padha karo
pakecapane, kayata :
[kWXm\  fub=  k[kK=o  [kozel\
Kwelem  dubang kakkong  kongel
2. Tembung jamboran wuutuh , yen tembunge ngarep wandane wekasan sigeg saliyane  
ka   tembunge sing buri apurwa aksara  ha    pamacane miturut sastra laku , nanging
panulise ora.
Panulise :
kemB=asem\  aur=ayu  aymHls\
 anDpH[s/o
Pamacane : kemB=zsem\  aur=zyu  aymMls\
 anDpH[s/o
kembang-asem urang-ayu  ayam-alas 
 andhap-asor
3. Tembung jamboran wutuh liyane, panulise padha karo pamacane , kayata :
ngsri,  kuputru=  guruwil=zn\ sputLemh
naga-sari  kupu tarung  guru-wilangan  saput-lemah
gugu/gunu=
gugur-gunung

Tidak ada komentar:

Posting Komentar